Tiền tố và hậu tố trong từ

1. Tiền tố

1.1 Nhóm tiền tố phủ định (Negative Prefixes)

Đây là nhóm tiền tố thông dụng nhất, thường mang ý nghĩa “không”, “trái ngược với”, hoặc “làm sai/làm tệ đi”.

Tiền tố	Ý nghĩa	Ví dụ
un-	không, trái ngược với	unhappy (không vui), unable (không thể), unlock (mở khóa), unemployed (thất nghiệp)
in-	không	incorrect (không chính xác), invisible (vô hình), indirect (gián tiếp)
im-	không (thường đứng trước m, p)	impossible (không thể), impolite (bất lịch sự), imbalance (mất cân bằng)
il-	không (thường đứng trước l)	illegal (bất hợp pháp), illegible (khó đọc)
ir-	không (thường đứng trước r)	irregular (bất quy tắc), irresponsible (vô trách nhiệm)
dis-	không, trái ngược với, bất	disagree (không đồng ý), dislike (không thích), dishonest (không trung thực), disappear (biến mất)
non-	không	nonsense (vô nghĩa), non-profit (phi lợi nhuận), non-stop (không ngừng)
mis-	sai, nhầm, tệ	misunderstand (hiểu nhầm), misspell (đánh vần sai), misfortune (điều không may)
mal-	xấu, kém, thất bại	malfunction (trục trặc, hoạt động sai), malnutrition (suy dinh dưỡng)
anti-	chống lại, kháng lại	anti-social (chống đối xã hội), anti-war (chống chiến tranh), antibiotic (kháng sinh)
de-	đảo ngược hành động, loại bỏ	deactivate (vô hiệu hóa), decode (giải mã), defrost (rã đông)

1.2. Nhóm tiền tố chỉ mức độ, kích thước (Prefixes of Degree/Size)

Nhóm này giúp bạn mô tả một sự vật, hiện tượng ở mức độ “siêu”, “quá mức”, “dưới mức” hay “siêu nhỏ”.

Tiền tố	Ý nghĩa	Ví dụ
super-	siêu, vượt trội, trên	supermarket (siêu thị), superman (siêu nhân), superstar (siêu sao)
sub-	dưới, phụ, cấp dưới	subway (tàu điện ngầm), submarine (tàu ngầm), subtitle (phụ đề)
over-	quá mức, quá nhiều	overwork (làm việc quá sức), overeat (ăn quá nhiều), overestimate (đánh giá quá cao)
under-	dưới mức, không đủ, thiếu	underestimate (đánh giá thấp), underpaid (trả lương thấp), underdeveloped (kém phát triển)
hyper-	quá mức, cao (hơn bình thường)	hyperactive (tăng động), hypertension (cao huyết áp)
hypo-	dưới, thấp (hơn bình thường)	hypothermia (hạ thân nhiệt)
mini-	nhỏ	miniskirt (váy ngắn), minibus (xe buýt nhỏ)
macro-	vĩ mô, lớn	macroeconomics (kinh tế vĩ mô)
micro-	vi mô, siêu nhỏ	microscope (kính hiển vi), microorganism (vi sinh vật)

1.3. Nhóm tiền tố chỉ số lượng (Number Prefixes)

Đây là nhóm tiền tố rất logic, giúp bạn dễ dàng nhận biết các từ liên quan đến số đếm.

Tiền tố	Ý nghĩa	Ví dụ
uni-, mono-	một	uniform (đồng phục), monologue (độc thoại)
bi-, di-	hai	bicycle (xe đạp), bilingual (song ngữ), dioxide (đi-ô-xít)
tri-	ba	triangle (hình tam giác), tricycle (xe ba bánh)
multi-, poly-	nhiều	multicultural (đa văn hóa), polygon (đa giác)

1.4. Nhóm tiền tố chỉ thời gian và vị trí (Prefixes of Time and Location)

Nhóm này giúp xác định mối quan hệ về thời gian (trước/sau) hoặc không gian (giữa/xuyên qua).

Tiền tố	Ý nghĩa	Ví dụ
pre-	trước	predict (dự đoán), pre-war (trước chiến tranh), preview (xem trước)
post-	sau	post-war (sau chiến tranh), postpone (trì hoãn), postgraduate (sau đại học)
ex-	cũ, trước đây	ex-president (cựu tổng thống), ex-boyfriend (bạn trai cũ)
re-	lại, một lần nữa	rewrite (viết lại), return (trở lại), rebuild (xây lại)
inter-	liên, giữa, với nhau	international (quốc tế), interact (tương tác), internet (mạng lưới liên kết)
trans-	xuyên qua	transport (vận chuyển), transatlantic (xuyên Đại Tây Dương)
fore-	trước (về mặt dự đoán)	forecast (dự báo), foresee (thấy trước)

1.5. Nhóm tiền tố chỉ hướng hoặc vị trí trong không gian

Tiền tố	Ý nghĩa	Ví dụ
pro-	hướng về phía trước, ủng hộ	promote (thúc đẩy), progress (tiến bộ), proactive (chủ động)
retro-	ngược lại, quay về quá khứ	retrograde (thoái lui), retrospect (hồi tưởng), retrovirus
super-, supra-	bên trên, vượt lên	superstructure (kiến trúc thượng tầng), suprarenal (trên thận)
infra-	bên dưới	infrastructure (cơ sở hạ tầng), infrared (hồng ngoại)
circum-	xung quanh	circumference (chu vi), circumvent (đi vòng), circumstance (hoàn cảnh)
peri-	quanh, bao quanh (Hy Lạp)	perimeter (chu vi), periscope (ống tiềm vọng)

1.6. Nhóm tiền tố chỉ trạng thái, hướng hành động

Tiền tố	Ý nghĩa	Ví dụ
en-, em-	làm cho trở thành	enable (kích hoạt), empower (trao quyền), embody (hiện thân)
be-	bao phủ, làm cho	befriend (kết bạn), bewilder (làm bối rối), belittle (coi nhẹ)
con-, com-, co-, col-, cor-	cùng, với nhau	connect (kết nối), cooperate (hợp tác), collect (thu thập)
syn-, sym-	cùng nhau, đồng thời	synchronize (đồng bộ), symphony (giao hưởng), sympathy (đồng cảm)
auto-	tự, tự động	autograph (chữ ký tay), automobile (xe hơi), automatic (tự động)

1.7. Nhóm tiền tố cùng loại (liên quan đến sự sống, sinh vật, tự nhiên):

Tiền tố	Ý nghĩa	Ví dụ
bio-	sự sống, sinh học	biology (sinh học), biography (tiểu sử)
eco-	môi trường, sinh thái	ecology (sinh thái học), ecosystem (hệ sinh thái)
geo-	trái đất	geography (địa lý), geology (địa chất học)
hydro-	nước	hydrology (thủy học), hydroelectric (thủy điện)
thermo-	nhiệt	thermometer (nhiệt kế), thermodynamics (nhiệt động lực học)
photo-	ánh sáng	photography (nhiếp ảnh), photosynthesis (quang hợp)
astro-	sao, thiên thể	astronomy (thiên văn học), astronaut (phi hành gia)
micro-	nhỏ, vi mô	microbiology (vi sinh học), microscope (kính hiển vi)
macro-	lớn, vĩ mô	macroeconomics (kinh tế vĩ mô), macromolecule (phân tử lớn)
auto-	tự, tự động	autobiography (tự truyện), autonomous (tự trị)

2. Nhóm hậu tố (Suffixes)

2.1. Hậu tố danh từ (Noun Suffixes)

Dùng để tạo danh từ – chỉ người, vật, trạng thái, hành động, học thuyết...

Hậu tố	Ý nghĩa	Ví dụ
-er / -or / -ist	người thực hiện hành động	teacher (giáo viên), actor (diễn viên), pianist (nghệ sĩ dương cầm)
-ness	trạng thái, tính chất	happiness (hạnh phúc), darkness (bóng tối)
-ity / -ty	trạng thái, tính chất	ability (khả năng), reality (thực tế), activity (hoạt động)
-ment	hành động, kết quả	development (sự phát triển), improvement (sự cải thiện)
-tion / -sion / -ion	hành động, quá trình	creation (sự sáng tạo), expansion (sự mở rộng), suggestion (gợi ý)
-ance / -ence	trạng thái, chất lượng	performance (hiệu suất), dependence (sự phụ thuộc)
-ship	mối quan hệ, vai trò	friendship (tình bạn), leadership (lãnh đạo)
-dom	trạng thái, lĩnh vực	freedom (tự do), kingdom (vương quốc)
-hood	giai đoạn, tình trạng	childhood (thời thơ ấu), neighborhood (khu xóm)
-ism	học thuyết, niềm tin	realism (chủ nghĩa hiện thực), Buddhism (Phật giáo)
-ist	người theo nghề/học thuyết	scientist (nhà khoa học), artist (họa sĩ), capitalist (nhà tư bản)

2.2. Hậu tố động từ (Verb Suffixes)

Dùng để tạo động từ, mang nghĩa “làm cho…”, “biến thành…”.

Hậu tố	Ý nghĩa	Ví dụ
-ize / -ise	làm cho trở thành, hóa	realize (nhận ra), organize (tổ chức), energize (kích thích năng lượng)
-ify / -fy	làm cho trở thành	beautify (làm đẹp), simplify (đơn giản hóa), clarify (làm rõ)
-en	làm cho (từ tính từ → động từ)	strengthen (làm mạnh lên), widen (mở rộng), darken (làm tối)
-ate	làm cho có tính chất gì đó	activate (kích hoạt), motivate (thúc đẩy), educate (giáo dục)

2.3. Hậu tố tính từ (Adjective Suffixes)

Dùng để tạo tính từ, miêu tả đặc điểm, tính chất.

Hậu tố	Ý nghĩa	Ví dụ
-able / -ible	có thể được	readable (có thể đọc được), visible (có thể nhìn thấy), flexible (linh hoạt)
-al / -ial	thuộc về, liên quan đến	cultural (thuộc văn hóa), financial (thuộc tài chính)
-ous / -ious	đầy, có tính	famous (nổi tiếng), curious (tò mò), delicious (ngon)
-ful	đầy, có	beautiful (xinh đẹp), helpful (hữu ích), powerful (mạnh mẽ)
-less	không có	hopeless (vô vọng), careless (bất cẩn), useless (vô ích)
-ive / -ative / -tive	có khuynh hướng, đặc tính	active (năng động), creative (sáng tạo), talkative (nhiều chuyện)
-ic / -ical	thuộc về, có tính chất	scientific (khoa học), musical (âm nhạc), logical (hợp lý)
-y	đầy, có đặc tính	lucky (may mắn), rainy (mưa nhiều), funny (vui nhộn)
-acy	trạng thái, điều kiện, tính chất của cái gì	accuracy (độ chính xác), privacy (sự riêng tư), democracy (nền dân chủ), literacy (trình độ học vấn), bureaucracy (quan liêu), delicacy (sự tinh tế, món ngon), fallacy (ảo tưởng, sai lầm trong lập luận)
-arian	người làm gì đó	librarian (thủ thư), vegetarian (người ăn chay), humanitarian (người nhân đạo), egalitarian (người theo chủ nghĩa bình đẳng), sectarian (người có tư tưởng bè phái), antiquarian (người sưu tầm đồ cổ), totalitarian (người theo chủ nghĩa toàn trị)
-ish	hơi, giống như	childish (trẻ con), greenish (hơi xanh), foolish (ngu ngốc)

2.4. Hậu tố trạng từ (Adverb Suffixes)

Dùng để tạo trạng từ, chỉ cách thức, hướng, hay mức độ.

Hậu tố	Ý nghĩa	Ví dụ
-ly	cách thức (từ tính từ → trạng từ)	quickly (một cách nhanh chóng), carefully (một cách cẩn thận), beautifully (một cách đẹp đẽ)
-ward / -wards	hướng, phía	forward (về phía trước), backward (về phía sau), eastwards (về hướng đông)
-wise	theo cách, theo hướng	clockwise (theo chiều kim đồng hồ), otherwise (nếu không thì), likewise (tương tự)

2.5. Hậu tố học thuật và khoa học (Academic & Scientific Suffixes)

Dùng trong các ngành học, khoa học, y học.

Hậu tố	Ý nghĩa	Ví dụ
-logy	ngành học, khoa học về...	biology (sinh học), geology (địa chất học), psychology (tâm lý học)
-ology	môn nghiên cứu / khoa học về cái gì	biology (sinh học), psychology (tâm lý học), geology (địa chất học), sociology (xã hội học), theology (thần học), zoology (động vật học), ecology (sinh thái học), criminology (tội phạm học)
-graphy	sự ghi chép, mô tả	geography (địa lý học), biography (tiểu sử), photography (nhiếp ảnh)
-metry	đo lường	geometry (hình học), trigonometry (lượng giác học)
-nomy	quy luật, hệ thống	astronomy (thiên văn học), economy (kinh tế học)
-phobia	sự sợ hãi	claustrophobia (chứng sợ không gian kín), xenophobia (chứng sợ người lạ)
-philia	sự yêu thích	bibliophilia (tình yêu sách), technophilia (yêu công nghệ)
-itis	viêm	tonsillitis (viêm amidan), arthritis (viêm khớp)
-osis	tình trạng bệnh lý	neurosis (rối loạn thần kinh), tuberculosis (bệnh lao)
-emia	liên quan đến máu	anemia (thiếu máu), leukemia (bệnh bạch cầu)
-ectomy	cắt bỏ (phẫu thuật)	appendectomy (cắt ruột thừa), tonsillectomy (cắt amidan)
-logist	nhà chuyên môn, người nghiên cứu	biologist (nhà sinh học), cardiologist (bác sĩ tim mạch)

Như vậy:

Tiền tố giúp đoán nghĩa tổng quát của từ.
Hậu tố giúp biết loại từ (danh, động, tính, trạng) và lĩnh vực.